Xuyên khung còn có tên khung cùng, là thân rễ khô của cây xuyên khung. Xuyên khung có chứa tinh dầu (1%), dầu béo, acid ferulic và các chất phtalid (ligustilide, butylphthalide,…). Tác dụng chống kết tụ tiểu cầu, chống thiếu máu cơ tim, cải thiện tình trạng thiếu máu não và giảm đau.
Theo Đông y, xuyên khung vị cay, tính ôn; vào kinh can, đởm và tâm bào. Tác dụng hành khí hoạt huyết, khu phong táo thấp. Dùng trị đau đầu, đau nhức xương khớp, đau quặn bụng, bế kinh, thống kinh. Liều dùng cách dùng: 4-12g; bằng cách nấu sắc, ngâm ướp, pha hãm.
Một số đơn thuốc có xuyên khung:
Hoạt huyết, điều kinh: xuyên khung 8g, đương quy 12g. Sắc với rượu loãng (nửa nước nửa rượu) để uống. Dùng cho người kinh nguyệt không đều, muộn con.
Trừ phong, giảm đau:
Bài 1: xuyên khung 6g, tế tân 3g, khương hoạt 8g, bạch chỉ 12g, phòng phong 12g, kinh giới 12g, bạc hà 6g, cam thảo 4g. Tất cả nghiền thành bột. Mỗi lần lấy 4g, sắc nước uống hoặc pha với nước chè để uống. Trị đau đầu do phong hàn hay đau đầu, váng đầu sau phẫu thuật.
Bài 2: xuyên khung 6g, bạch cương tằm 6g, cúc hoa 12g, thạch cao sống 12g. Các vị nghiền thành bột hoặc sắc uống. Trị đau đầu do phong nhiệt.
Hành khí, giải uất:
Bài 1: xuyên khung 8g, thần khúc 12g, chi tử sao 12g, hương phụ 12g, thương truật 12g. Sắc uống hoặc làm hoàn, ngày 2 lần, mỗi lần 12g uống với nước nóng. Hành khí giải uất, hoạt huyết. Chữa ngực bụng đầy trướng, đầy hơi, ợ chua, nôn mửa, tiêu hóa kém.
Bài 2: xuyên khung 6g, hồng hoa 6g, quy vĩ 12g, trần bì 12g, thanh bì 8g, hương phụ 8g, đào nhân 8g. Sắc với rượu loãng để uống. Dùng khi vùng ngực bụng trướng đau.
Món ăn thuốc có xuyên khung:
Xuyên khung tán: xuyên khung tán mịn, ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 6g, với nước sôi và chút rượu. Dùng cho người bị đau đầu, đặc biệt là chứng đau nửa đầu (hội chứng Migraine).
Cháo xuyên khung hoàng kỳ: gạo nếp 50-100g vo sạch, hoàng kỳ 16g, xuyên khung 6g. Tất cả nấu cháo, khi cháo chín nhừ, nhặt bỏ bã thuốc rồi ăn. Dùng tốt cho chị em có thai bị động thai, dọa sẩy.
Thịt lợn hầm xuyên khung bán hạ: thịt lợn nạc 60g, xuyên khung 12g, bán hạn chế 12g, bạch biển đậu sao 20g. Dược liệu sắc bỏ bã, lấy nước thuốc nấu với thịt nạc, thêm gia vị vừa ăn. Ngày ăn 1 lần. Dùng tốt cho người bệnh đau đầu do tăng huyết áp, vữa xơ động mạch, các bệnh lý về mạch máu thần kinh.
Kiêng kỵ: Người âm hư hỏa vượng, kinh nguyệt quá nhiều, các chứng bệnh có khả năng gây xuất huyết dưới da và nội tạng khi dùng cần thận trọng.
Theo: TS. Nguyễn Đức Quang
